Filosofische lessen van ‘De Afvallende Bal’

Voor mij een synoniem bij het schrijven van voetbalverslagen over FC Uitgeest, in voetbal het oppikken van een afgeslagen bal, in schrijversperspectief een wedstrijd beschouwen vanuit een optimistische en positieve benadering.

Hoe zou het zijn als ik dezelfde benadering eens losliet op het leven in coronatijd? Ik eens zaken in historisch en filosofisch perspectief plaats? Anders kijken, meer zien! In deze aflevering staan het onderwijs en de periode van de Verlichting centraal.

“Een welgevormde geest is beter dan een welgevulde.” (Jean-Jacques Rousseau 1712-1778)

De scholen en de kinderopvang blijven gesloten tot en met dinsdag 9 februari. Natuurlijk is dat een rem op de leerontwikkeling van kinderen. Over het waarom valt veel te zeggen. Laat ik het eens bekijken vanuit het perspectief van de onderwijsgedachte die voortkwam uit de Verlichting.

In de 18e eeuw, de tijd van de Verlichting, leefde het idee dat men een periode van schemering achter zich liet. Er was een sterk geloof in de rede (menselijk denkvermogen) en vooruitgang in wetenschap, politiek, economie en onderwijs. Bij het onderwijs waren vooral de ideeën van Jean-Jacques Rousseau invloedrijk. In zijn beroemde boek 'Emile' bepleit hij een leren dat vooral gebaseerd is op doen en zelf ervaren. De opvoeder (leraar) speelt daarbij een begeleidende en geen sturende rol. De mens komt als een 'tabula rasa' (onbeschreven blad) ter wereld en ontwikkelt zich als kind vooral door zintuiglijke waarnemingen. En die moeten geprikkeld worden.

De ideeën van de Verlichting vonden ook hun weg naar het Nederlandse (basis)onderwijs. In 1806 werd er een nieuwe schoolwet geïntroduceerd die uitging van hetzelfde lager onderwijs voor iedereen. Onderwijs dat uitging van het opdoen van kennis en vaardigheden binnen een brede ontwikkeling van het kind. Dus lezen, schrijven, rekenen en taal aangevuld met geschiedenis, aardrijkskunde en natuurlijke historie. Dat alles in een klassikale omgeving want zo wist je zeker dat ieder kind kans had op een gelijke ontwikkeling. Door middel van een jaarlijks examen werd dat gecontroleerd.

Vanaf de tweede helft van de 19e eeuw zien we een verschuiving naar het geven van aanschouwelijk onderwijs. Zo werd o.a. de 'schoolwandeling' populair. Niet praten over de natuur maar kijken, ruiken, proeven in de natuur. 'Aanschouwen, denken en toepassen' zoals het in die tijd werd verwoord in de geest van Rousseau: "Een welgevormde geest is beter dan een welgevulde”.

Met bovenstaande kennis uit het verleden is het misschien wat eenvoudiger om te duiden wat nu door de sluiting van de scholen de rem is (ondanks de grote inzet van alle meesters en juffen) op de leerontwikkeling van de kinderen. Dat is het gemis van een inspirerende juf of meester die kinderen op aanschouwelijke wijze leert denken en kennis toe te passen in een natuurlijke en sociale leeromgeving. De kinderhoofdjes worden nu even minder 'gevuld en gevormd'. Helaas kan daar geen Teams- of Zoom-les van school, 'juf mamma' of 'meester pappa' tegenop.

Maar 'iets' is meer dan 'niets'. Dus juf, meester, pappa, mamma, oma en opa, zet ‘m op! Nog even volhouden! Die schatten van 'tabula rasa’s' zullen je later dankbaar zijn.

De Afvallende Bal